Məktəbdə tarix təlimində bədii ədəbiyyatdan istifadə imkanları

Məktəbdə tarix təlimində bədii ədəbiyyatdan istifadə imkanları

Biz müxtəlif təlim metodlarından istifadə etməklə şagirdlərdə tarixi bilikləri formalaşdırırıq. Bununla yanaşı, ən etibarlı, bilik mənbələri dərslik , elm-kütləvi ədəbiyyatlar , tarixə dai rqiraət kitabları , tarixi sənədlər, qəzəet və jurnallardır. Bədii ədəbiyyat şagirdləri tarixi keçmişlə tanış etməyin mühüm məxəzlərindən biridir. Tarix tədrisi  təcrübəsində bədii ədəbiyyat əsərləri müəllim tərəfindən dərs və sinifdənkənar işdə cəlb edilir, müstəqil  oxu üçün şagirdlərə məsləhət görülür. Bədii ədəbiyyatın sürətləri şagirdlərin hafizəsində tarix materiallarının daha da möhkəmlənməsinə kömək edir. Realist incəsənət xüsusən ədəbiyyat ictimai irəlilləmələri, fakt və hadisələri bədii sürətlərdə əks etdirərək, elmdən sonra ictimai –tarixi, elmdən sonra ictimai –tarixi hadisələri dərk etməyin ən mühüm vasitəsidir.

Tarix tədrisində istifadə edilən ədəbiyyat əsərləri 2 qrupa

   a)     Öyrənilən dövrün ədəbi abidələrinə

   b)    Tarixi bellestrikaya bölünə bilər. Ədəbi abidələrə dövrdə yaranmış əsərlər aiddir. Bu qrup əsərlər dövrün özünə məxsus sənədləridir və tarix elmi üçün keçmiş haqqında biliklərin məxəzlərindən biridir. Tarixi bellestrika əsərləri tarixi roman, tarixi mövzuda hekayə yəni öyrənilən dövr haqqında daha sonrakı zəmanənin yazıçıları tərəfindən yarandılmış bədii əsərlər başqadır. Bədii əsərləri göstərilən 2 növə ayırmağın nəinki tarix elmi üçün həm də tarixin məktəbdə tədrisi üçün mühüm əhəmiyyəti var. Şagirdlər də göstərilən hər 2 qrupdan olan bədii əsərlərə müxtəlif münasibət bəsləmək vəonları bir birindən fərqləndirmək bacarığı yetişdirmək lazımdır. Tarix dərsi üçün bədii ədəbiyyat seçəndə müəllim 2 əsas cəhəti rəhbər tutur. Hər şeydən əvvəl, matrialın tarixi hadisələri tarixi həqiqətə və onun inkişaf qanunlarına uyğun şəkildə düzgün izah etməkdən və işıqlandrımaqdan ibarət olan idraki tərbiyəvi əhəmiyyətə əsaslanmalıdır.

Müəllim  tarix dərslərində istifadə etmək üçün məzmununda aşağıdakılar olan hissələri seçib ayırır.

a)     Öyrənilməsi məktəb proqramında və dərslikdə nəzərdə tutulan tarixi hadisələrin canlı izahı

b)    Tarixi xadimlərin , xalq kütlələri nümayəndələrinin sürətləri və kütlələrin özlərinin təsviri

c)     Keçmiş hadisələrin genişlənib inkişaf etdiyi konkret şəraitin əyani təsviri

Dərsi bütövlükdə və ya qismən bütövlükdə bədii ədəbiyyat materialı üzərində qurmaqdan əlavə, müəllimin sərəncamında dərsdə bədii ədəbiyyatdan istifadə etməyin digər müxtəlif üsul və metodları vardır. Nəzərə almaq lazımdır ki, bədii ədəbiyyat müraciət edərək 1-ci növbədə müəllimin özünə faydalıdır. Müəllimin nitqi çox böyük əhəmiyyət kəsb edir . Tədris təcrübəsində bədii ədəbiyyatdan və folklordan istifadə etmək üsullarından biri kimi, bu və ya digər səbəblər üzündən əsli şagirdlərə anlaşılmayan bədii abidələrin qısa nağıl edilməsi müəyyən yer tutur. Bədii surət müəllimin izahına qısa sitat şəklində də daxil ola bilər. Dərsdə böyük parçaların oxunması vaxt tələb edir. Müəllim çox vaxt şagirdlərə tanış ədəbi əsərə istinad edərək, ədəbi sürətdə xatırlamaqla kifayətlənir. Nəhayət, öyrənilən dövr haqqında biliklərin məxəzləri kimi cəlb edilən ədəbi abidələrin parçalar təhlil edilir. Lakin tarix dərslərində bədii ədəbiyyatı geniş şəkildə cəlb edərək, izahlı sürətlərlə, dəlillərlə sitatlarla həddən artıq yükləmək , səhv olardı. Tarix dərsində bədii ıdəbiyyatdan istifadə edilmsəi əsas məqsəd deyil, köməkçi variantdır

Istifadə edilməsi mümkün olan ədəbiyyatlar

Puqaçovun rəhbərliyi ilə kəndli müharibəsi ( A.S.Puşkinin “Kapitan qızı” hekayəsi və V, Şişkovun “Y,Puqaçov romanı)

Atabəylər dövləti-(M,S,Ordubadi “Qılınc və Qələm”)

Səfəvilər dövləti (F,Kərimzadə “Çaldıran döyüşü və Ə,Nicat “Qızılbaşlar”, Ə,Cəfərzadə “Bakı”)

Monqollar –V.Yan “Çingiz xan” , “Batı xan”, “Sonuncu dənizə doğru”

Xanlıqlar- Ə.Cəfərzadə “Gülüstandan öncə”