Pedoqogika_Təlimin Qanunauyğunluqları

Təlimin qanunauyğunluqları

Təlim prosesinin özünəməxsus qanunauyğunluqları vardır. Onların dərk edilməsi və düzgün nəzərə alınması böyük əhəmiyyət kəsb edir. Bu halda müəllimin əməyi məqsədyönlü və elmi xarakter daşıyır, təlimin səmərəsi qat-qat artır.
Təlimin qanunauyğunluqları dedikdə bu prosesə obyektiv şəkildə xas olan ümumi, mühüm, sabit və təkrarlanan əlaqələr, səbəb-nəticə asılılıqları başa düşülür. Qanunauyğun prosesləri (hadisələri) öyrənməklə elm müvafiq qanunları müəyyən edir. Təlimin qanunları bu prosesdə özünü göstərən qanunauyğun əlaqələrin mahiyyətinin aydın, dəqiq məntiqi ifadəsidir. Təlimin qanunauyğunluqlarını aşkara çıxarmaqda təlimə bütöv proses kimi, həm də sistemli şəkildə yanaşmaq vacib şərtdir. Bu zaman təlim prosesinin ünsürləri (komponentləri) arasındakı əlaqə və asılılıqları üzə çıxarmaq xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Təlimin ünsürlərinin birində olan dəyişikliklər qanunauyğun olaraq digərlərində dəyişikliyə gətirib çıxarır. Belə qanunauyğun əlaqələr təlim prosesinin bütün ünsürləri arasında (təlimin məqsədi, məzmunu, vasitə və metodları, təşkili formaları, təlimin nəticələri), habelə təlim prosesi ilə onun cərəyan etdiyi şərait arasında özünü göstərir. Bunu cədvəl şəklində nəzərdən keçirək.

Təlimin ünsürləri və şəraiti	Təlimin qanunları (qanunauyğun əlaqələr)
I. Təlimin məqsəd və vəzifələri	Təlimin cəmiyyətin tələbatı və həyatla əlaqəsi qanunu Təlimdə təhsil, tərbiyə və inkişaf proseslərinin vəhdəti qanunu
II. Təhsilin məzmunu	Mənimsəmə səviyyəsinin təlimin elmiliyi və sistemliliyindən asılılığı qanunu
III. Təlimin vasitə, metod və təşkili formaları	Təlimdə konkretlə mücərrədin vəhdəti qanunu Təlimin səmərəsinin şagirdin öyrənmə fəaliyyətinin xarakterindən asılılığı qanunu  Təlimdə məqsədin məzmunu, onun vasitəsilə təlimin metod, vasitə və təşkili formalarını şərtləndirməsi qanunu
IV. Təlim şəraiti	Təlimin keyfiyyətinin şagirdlərin real təhsil imkanları ilə şərtlənməsi qanunu Təlim prosesinin onun cərəyan etdiyi şəraitdən asılılığı qanunu
V. Təlimin nəticələri	Təlimin nəticəsinin bilik və bacarıqların möhkəmliyi ilə şərtlənməsi qanunu

Göstərilən qanunların mahiyyətini qısaca nəzərdən keçirək:
I qanun: təlim prosesi, onun məqsəd və məzmunu, təşkili vasitələri cəmiyyətin tələbatı ilə və həyatla nə qədər düzgün və dolğun əlaqələndirilirsə, təlimin səmərəsi, keyfiyyəti bir o qədər yüksək olur.
II qanun: təlimdə təhsil, tərbiyə və şəxsiyyətin inkişafı prosesləri qarşılıqlı əlaqədə aparıldıqda onların hər birinin səviyyəsi daha da yüksəlir.
III qanun: təlimin məzmunu və təşkili elmilik və sistematiklik baxımından nə qədər düzgün qurulursa, mənimsəmənin keyfiyyəti də bir o qədər yüksək olur.
IV qanun: təlimdə mücərrəd anlayışların mənimsənilməsi konkret faktlarla nə qədər düzgün və dolğun əlaqələndirilirsə, şagird anlayış və qanunları bir o qədər yaxşı dərk edir, ümumiləşdirmə prosesi daha səmərəli olur.
V qanun: şagird mənimsəmə prosesinə nə qədər şüurlu və fəal yanaşırsa, təlimin səmərəsi də bir o qədər yüksəlir. Əksinə, passivlik, əzbərçilik mənimsəmənin keyfiyyətinə mənfi təsir göstərir.
VI qanun: təlimin məzmunu onun məqsədinə, vasitə, metod və formaları isə məzmun və məqsədə uyğun seçilib tətbiq edildikdə bütövlükdə təlim prosesi yüksək səmərə verir, onun optimal təşkilinə imkan yaranır.
VII qanun: təlim prosesi şagirdin real təhsil imkanlarını - yaş və fərdi xüsusiyyətlərini, inkişaf səviyyəsini nəzərə almaqla qurulduqda təlimin keyfiyyəti yüksəlir, təlimə maraq artır.
VIII qanun: təlim prosesi lazımi şəraitdə cərəyan etdikdə onun səmərəsi artır və əksinə.
IX qanun: təlimdə bilik və bacarıqlar vaxtında nə qədər möhkəmləndirilirsə, şüurlu şəkildə təkrar və tətbiq edilirsə, təlimin nəticəsi, mənimsəmənin səviyyəsi bir o qədər yüksək olur.
Təlimin nəzərdən keçirilən qanunlarının təsnifatı şərti xarakter daşıyır. Çünki təlimin bir çox qanunauyğunluqları müxtəlif təlim ünsürləri ilə bağlı olur. Məsələn, təlimin cəmiyyətin tələbatı ilə əlaqəsi qanunu təkcə məqsəd ünsürünü yox, onun vasitəsilə digər ünsürləri də əhatə edir. Təsnifat zamanı bu və ya digər qanunun təlimin hər hansı ünsüründəki dominant (aparıcı) rolu nəzərə alınmışdır.
Təlimin qanunauyğunluqları müvafiq təlim prinsiplərində öz əksini tapır.