Tarixin tədrisi metodikasının məzmunu və quruluşu

Tarix tədrisi metodikasının məzmunu və quruluşu

Tarix təliminin məzmunu- təlimin gedişində şagirdlərin yiyələndikləri elmi biliklərin, praktik bacarıq və vərdişlərin fəaliyyət və təfəkkür üsullarının sistemidir.

Təlimin məzmununu-bilik bacarıq və vərdişlər təşkil edir. Deməli, tarix təliminin məzmununu tarixə dair biliklər, biliklərin əldə edilməsi üçün, bacarıqlar və vərdişlər təşkil edir.

Tarix təlimin məzmununa aid sənədlərə daxildir.-tədris planları, tədris proqramları və dərsliklər. Tarix təlimin məzmununa tarix elmindən alınmış faktiki nəzəri materiallar daxildir. Nəzəri materiallar və faktlar konkret zamanda və məkanda baş verən və təkrarlanmayan hadisələridir. Tarixi gerçəklik incəsənət əsərlərində öz əksini tapır. Belə ki, incəsənət əsərləri tarixi proses haqqında ən qiymətli bilik mənbəyi olur. Məsələn qədim Misir ustaları tarla işlərini, ev təsərrüfatı, emalatxana cişlərini məqbərələrin divarrlarında təsvir edir və ağacdan kəsib düzəldirdilər. Incəsənət əsərləri çox zaman insanların müasiri olan dövrünün hisslərini, ideologiyasını, estetikasını, etikasını açıb göstərir.

 Elm tarixi proses haqqında biliklər verir, incəsənət isə öz spesifik vasitələri ilə çox zaman bu bilikləri parlaq daha anlaşıqlı, daha emosional şəkildə əks etdirir. Elm xadimlərini öz tarixi tədqiqatlarının ideyasını kütləviləşdirmək üçün incəsənət vasitələrindən istifadə edirlər.

Tarix təlimində şagirdlər tarixi hadisələrin miqdar, zaman, səbəb-nəticə, məkan tək-tək, xüsusi və ümüumi münasibətlərin açılıb göstərilməsi ilə tanış olurlar.

Onlar faktları, anlayışları tarix elmi vasitəsilə mənimsəyirlər. Obyektiv tarixi əlaqələr şagirdlərin elmi dünyagörüşünün formalaşmasına təsir edir.

Tarix təlimin məqsədləri ilə məzmunu arasındakı uyğunluq ilk olaraq təhsil və tərbiyənin məzmunu ilə müəyyən olunur. Ikincisi məqsədlər məktəb tarix kursunun məzmunundan irəli gəlir və bir birini tamamlayır. Üçüncüsü, şagirdlərin gücünə müvafiqlik o deməkdir ki, məktəblilər onların zehni inkişafını təmin edir. Metodika nə üçün öyrətməli, necə öyrətməli?, nəyi öyrətməli?, -məktəblərin tədris fəaliyyətini necə təşkil etməli və ona necə rəhbərlik etməli , tarix müəllimlərini necə hazırlamalı? Bütün bu suallara müsbət cavablar tarix təlimin məqsədləri ilə məzmunu arasında uyğunluq olduqda əldə olunur.

Cəmiyyətin inkişafının dərk edilməsində əsas rolu tarix elmi oynayır, buna görə də tarix təlimin məzmununu təşkil edən nəzəri materiallar , tarixi faktlar, tarixi hadisələr və proseslərin, anlayışların xüsusiyyətlərindən çox asılıdır. Ona görə ki, bütün bunlar  təlimin keyfiyyətinə və şəxsiyyətin formalaşmasına motiv yaradır.

Tarix təlimin məzmunundakı əsas komponentlərdən biri də tarxi anlayışların seçilməsi, yerləşdirilməsidir. Bu anlayışlar bir və ya bir neçə xalqa və ya ölkəyə, bir neçə ictimai iqtisadi formasiyaya aid olan anlayışlardır.tarix təliminin məzmununda ümumi , xüsusi, sosioloji anlayışlar mövcuddur ki,bunların hər biri lazımı öz yerində işlədilir. Tarix dərsliyinin məzmununda 2 növ tarixi fakt olur-sadə və mürəkkəb faktlar. Faktlar hadisə və təzahürlərdən yaranır. Onlar bir biri ilə sıx əlaqədə olur. Dərsliklərə 2 növ faktlar daxil edilir. Tək-tək hadisələr –tarixi prosesin pillələri və bir birinə oxşar olub dəfələrlə təkrar olunan, dövr üçün tipik olan faktlar. Dərsliklərin mətnində hafizədə möhkəmlənməsi zəruri olan əsas və qeyri əsas olan tarixi faktlar daxil edilir. əsas faktlar tarixi prosesin planı və onun dövrləşdirilməsi üçün əsas olur. Qeyri -əsas faktlarda tarixi göstərilən faktlarla xronoloji əsasın zaman münasibətlərinin müəyyən edilməsinə və onların prosesin əsas dövrləşdirilməsinə daxil edilməsinə xidmət edir.

Tarix təliminin məzmununda xəritəyə, xronologiyaya və statistikaya əsaslanan faktlar çox olur. Belə ki, xronoji tarixlər şagirdlər tərəfindən faktların öyrənilən dövrə düzgün aid edilməsi üçün, onların ardıcıllığını, sinxronluğunu, təsvir olunan faktların neçə müddət davam etməsini, tarixi prosesi dövrlərə bölməyi başa düşmək üçün lazım olan dərəcədə istifadə edilir. Tarix təliminin məzmununa tarixi coğrafi adlar da daxil edilir. Tarix təlimin məzmununda statistik faktlar-əşyaların böyüklüyü, adamların miqdarı , qoşunların sayını təyin edən say göstəriciləri də   yetərincə əks olunur.

Tarix təlimin məzmununda konkret faktlarla ümüumiləşdirmələrin əlqələndirilməsi xüsusi yer tutur. Konkret faktlar ümumiləşdirildikdə dərsliyin məzmunu didaktik cəhətdən də mükəmməlləşir.