Harvard Gardner-Biliyin mərhələləri

     
  Amerika psixoloqu Harvard Gardner biliklərin öyrənilmə və mənimsənilmə yollarını mərhələlərə bölərək “ Biliyin mərhələləri” adlı sxem işləyib hazirlamışdır. Hal-hazırda Amerika və Kanadanın təhsil sistemi bu sxemin müddəalarını sagirdlərin bilik və bacarıqlara yiyələnməsi və tam bir şəxsiyyət kimi yetişməsi üçün kurikulumun tətbiqinin tərkib hissələrindən biri kimi qəbul edir. Dərs proqramları və planları bu yolla hazırlanır və hər bir şagirdin bilik və bacarıği nəzərə alınaraq tətbiq edilir.  Bu işin əsas məsuliyyəti əlbətdə ki müəllimin uzərinə düşür. Müəllim tə'lim prosesi zamanı hər bir şagirdlə fərdi iş aparır və hansı mərhələnin hansı şagirdə uyğun olduğunu aşkar edərək fərdi, kiçik qruplarla və bütun siniflə iş aparır. Bu sxem aşağidaki kimidir:

BİLİYİN MƏRHƏLƏLƏRİ	BİLİK VƏ BACARIQLAR	TÖVSİYƏ EDİLƏN FƏALİYYƏTLƏR
ŞİFAHİ/DİLÇİLİK BİLİYİ	Şagirdlər şifahi, oxu, yazı ilə yaxşı əlaqə yaradır və dərk edərək mənimsəyir, həm də verilmiş yazılı mətndəki məlumatı analiz etməyi bacarır	- hekayə danışır, hekayə yazır - ucadan və ya alcaqdan qrupda oxuyur - söz oyunu oynayır(sözü sözlə və ya şəkillə uyğunlaşdırır, şəkili şəkillə uyğunlaşdırır, cümlənin qarişdırılmış hissələrini ardıcıllıqla birləşdirir) - mübahisə edir - dialoqa girir - şer oxuyur, oyunlar yazıb hazırlayır
MƏNTİQİ/RİYAZİ BİLİK	Şagirdlər riyazi oyunları, riyazi anlayişları(rəqəmləri, həndəsi fiqurları) və elmi sinaqlar aparmağı yaxşı bacarırlar	- söz və şəkil pazılları - krassvord pazılları - sözləri əlifba sırası ilə çeşidləyir - məlumatı siniflərə və kateqoriyalara ayırır - hadisələri sıralayır - proyekt uçun araşdırma aparır - qəflətən baş verən hadisədən nəticə çıxarır - “birdən” hekayələri yazır - tapmacalar - qrafalar işləyib hazırlayır
CİSMANİ/KİNESTETİK BİLİK	Şagirdlər hərəkət etməyi, nə isə duzəltməyi və toxunmağı xoşlayırlar, müxtəlif əl-qol hərəkətləri vasitəsi ile əlaqə yaradırlar. Onlar hərəkət vasitəsi ilə özlərini ifadə edir və fiziki fəaliyyətlərlə öyrədilə bilirlər.	- hərəkətlərlə mahnılar - rəqslər - tamaşalar - rol ifa etmək - modellər hazırlamaq - idman hərəkətləri - mimika göstərməklə hisslərini     ifadə etmək
MƏKAN/ƏYANİ BİLİK	Bu biliyə malik olan şagirdlər dünyanı bir dənizçi və ya təyyarəçi gözü ilə geniş məkan dairəsinden seyr edirlər və yaxud  da necə ki şahmat oyunçusu və ya memar (heykəltaraş) təmsil etdikləri sahəni məkan dairəsi baxımından çox məhdudlaşdırırlar	- kəs və yapışdır məşğələsi - şəkillərlə oyunlar - şəkili yazılı şəkildə və ya şifahi  təsvir edir - şekildə gizlənmiş elementləri tapır - cədvəl tərtib edir - puzzle (başsındıran bağlama) həll edir - reklam və elanlar hazırlayır - divar naxışları konstruksiya  edir - elementlər və ya modellər haziəlayır
MUSİQİLİ RİTMİK BİLİK	Şagirdlər ritm və səsə qarşı həssaslıq göstərirlər. Onlar musiqini sevirlər, həm də onları əhatə edən mühitin səsinə də həssasdirlar. Onlar hətta musiqi sədaları altında yaxşı oxuya bilərlər. Onlar hər hansı bir aletdə çalmagı sevirlır	- laylalar oxuyurlar - mahnılar oxuyurlar - mahnılar bəstələyirlər - ritmləri öyrənirlər - lirikanı öyrənirlər - ritmlərlə danışırlar - zamanın nəbzini tuturlar
UNSİYYƏT BİLİYİ (BACARİĞİ)	Şagirdlər ünsiyyət qurmağa qadirdirlər, başqalarını başa düşürlər və yoldaşları ilə yaxşı ünsiyyət qururlar. Bu şagirdlər başqaları ilə ünsiyyət qurmaq vasitəsi ilə öyrənirlər. Onlar populyar, ağıllı, mehriban və başqalarına qarşı mülayimdirlər	- quruplarla oyunlar - qruplarda liderlik - dillə və ya başqa fənlə bağlı oyunlarda liderlik edirlər - musahibələr aparırlar - proyektin təqdimatında çıxış edirlər - oxuduğu hekayəni nəql edirlər - problemləri həll edirlər - suallara cavab verir və yaxud sual vrirlə - yazılı və şifahi dialoqa girirlər

DAXİLİ UNSİYYƏT BİLİYİ	Bu tipli öyrənənlər utanaraq  başqalarından kənarda dururlar. Onlar öz daxili hisslərinə qapılırlar; onlarda ağıllılıq, hissiyyat və motivasiya yəni məqsədlilik, həm də güclu mənəviyyatlıq, özünə inamlılıq və özünəməxsus rəy bildirməklik qabiliyyətləri güclüdür	- üreyində (sakit) oxumaq - xor oxumaq - şəkilli kitablar - esse yazma - xəbərlər (qəzet və ya jurnal)  yazmaq - gündəlik yazmaq - proyekt üçün araşdırmalar aparmaq - fərdi işləmək - hadisəni analiz etmək